Tái cấu trúc doanh nghiệp nhà nước lại lỡ hẹn

2015 là năm cuối của việc thực hiện công tác tái cơ cấu, cổ phần hóa (CPH), thoái vốn doanh nghiệp giai đoạn 2011-2015. Đây cũng là năm Chính phủ chỉ đạo các bộ, ngành và lãnh đạo doanh nghiệp nhà nước (DNNN) phải thực hiện quyết liệt việc tái cơ cấu, CPH và thoái vốn để sắp xếp lại vốn nhà nước tại các doanh nghiệp. Vậy nhưng, tổng kết đánh giá kết thúc năm 2015 nhiều mục tiêu đặt ra trong việc sắp xếp lại DNNN vẫn chưa thực hiện đúng kế hoạch.

Bể kế hoạch

Tập đoàn Dầu khí Việt Nam (PVN) vẫn chưa thể thực hiện thoái vốn xong 52% vốn tại NHTMCP Đại Chúng (PVcomBank). Lý do ông Ninh Văn Quỳnh, Phó Tổng giám đốc PVN đưa ra tại Hội nghị Tổng kết công tác tái cơ cấu, CPH, thoái vốn doanh nghiệp thuộc Bộ Công Thương ngày 24-12, cho biết do tổng vốn điều lệ của PVcombank tương đối cao (9.000 tỷ đồng). Hiện PVN nắm giữ khoảng 4.680 tỷ đồng, nên việc thoái vốn còn phải chờ hướng dẫn từ các cơ quan như NHNN, Bộ Tài chính, Bộ Công Thương, Bộ Kế hoạch-Đầu tư.

Như vậy, kế hoạch chuyển giao phần vốn của PVN tại Pvcombank cho NHNN sẽ không thể hoàn thành trong năm 2015. Một thương vụ thoái vốn có giá trị lớn khác là Tập đoàn Bưu chính Viễn thông Việt Nam (VNPT) đang muốn tìm đối tác để thỏa thuận bán hơn 71,5 triệu cổ phần của NHTMCP Hàng hải Việt Nam (Maritimebank). Với mức giá khởi điểm đưa ra 11.700 đồng/cổ phiếu, dự kiến VNPT sẽ thu về khoảng hơn 837 tỷ đồng nếu đợt chào bán thành công. Một tháng trước đó, VNPT thông báo tổ chức đấu giá nhưng không có nhà đầu tư nào tham gia.

Trong những tháng cuối năm 2015, hoạt động đấu giá cổ phần NH để thoái vốn của nhiều đơn vị DNNN liên tục được thực hiện. Điều này nhằm hoàn thành đề án tái cơ cấu DNNN khi quy định các tập đoàn kinh tế, tổng công ty nhà nước phải chấm dứt đầu tư ngoài ngành lĩnh vực kinh doanh chính, trong đó có mảng tài chính NH trước năm 2015 mà Thủ tướng Chính phủ phê duyệt hồi giữa năm 2012. Mặc dù thời hạn kết thúc năm 2015 đã hết, nhưng vẫn còn nhiều đơn vị nhà nước còn sở hữu cổ phần tại NH. Chẳng hạn Tập đoàn Điện lực (EVN) và EVN Hà nội vẫn còn sở hữu hơn 40 triệu cổ phần tại ABBank sau khi chỉ bán được một nửa lượng cần bán, VNPT còn hơn 71,5 triệu cổ phần tại Maritimebank. PVN còn 52% vốn tại Pvcombank. Nhiều doanh nghiệp còn sở hữu cổ phần tại Saigonbank như Tổng công ty Bia rượu nước giải khát (Sabeco), Tổng công ty Du lịch Sài Gòn (Saigontouris), Công ty phát triển Tân Thuận mà một cổ đông lớn khác đang tiến hành thoái vốn nhưng chưa có kết quả. Điểm chung của các cuộc đấu giá là giá khởi điểm khá thấp, thậm chí bằng nửa mệnh giá nhưng vẫn không có nhà đầu tư tham gia.

Nhà nước vẫn “ôm” nhiều

Trong năm 2015, Bộ Công Thương đã chuyển đổi 8 DNNN thành công ty cổ phần; còn tính trong giai đoạn 2011-2015, đã có 15 doanh nghiệp được sắp xếp hoặc CPH theo đúng kế hoạch Chính phủ giao. Nhìn nhận về bức tranh chung, Bộ trưởng Bộ Công Thương Vũ Huy Hoàng đánh giá, nhiều nhà đầu tư không mặn mà với quá trình thoái vốn do nhiều đơn vị chỉ bán nhỏ giọt số ít cổ phần và vốn nhà nước vẫn chiếm tới 94-95%. Tại trường hợp của Sabeco, đến nay Nhà nước còn giữ khoảng 89,59% cổ phần sau 8 năm CPH. Theo lãnh đạo của Sabeco, trong phương án thoái vốn giai đoạn tới Sabeco sẽ còn 2 đợt và mỗi đợt thoái khoảng 20-30%. Như vậy Nhà nước sẽ bán đi ít nhất trên 50% vốn tại đây. Nhưng mặt khác theo ông Phan Đăng Tuất, Phó trưởng Ban Đổi mới doanh nghiệp thuộc Bộ Công Thương, nhà đầu tư nước ngoài sẽ không yên tâm đối với việc chỉ nắm giữ dưới 51% cổ phần tại các DNNN bởi tỷ lệ ấy không giúp họ nắm quyền kiểm soát. Và thực tế là kết quả CPH tại các đơn vị của Bộ Công Thương, nhà đầu tư phần lớn vẫn thuộc khối nội, chưa hút được đầu tư nước ngoài.

Thực vậy, việc thoái vốn ngoài ngành diễn ra chậm trễ không hoàn toàn do rào cản từ thị trường không thuận lợi mà việc Nhà nước vẫn “ôm” quá nhiều cổ phần là một trong những rào cản lớn khiến nhà đầu tư không mặn mà với việc mua cổ phần. Nguyên nhân những nhà đầu tư lớn thường muốn mua doanh nghiệp và nắm quyền kiểm soát, hoặc ít ra là can thiệp sâu vào vấn đề quản trị doanh nghiệp để cải thiện tình hình kinh doanh và thực hiện được chiến lược dài hạn của họ. Do đó cũng dễ hiểu khi với việc bán cổ phần nhỏ giọt như hiện nay đã không thu hút được nhiều nhà đầu tư lớn tham gia.

Bên cạnh những rào cản đó, theo một số nhận định, nguyên nhân quan trọng khác khiến việc thoái vốn, CPH diễn ra chậm xuất phát từ cơ chế chính sách và cả những người có trách nhiệm trong việc thực hiện. Cụ thể, việc định giá doanh nghiệp hay minh bạch hóa hoạt động của DNNN khiến nhiều người e ngại. Ngoài ra không ít người còn sợ trách nhiệm hoặc mất quyền lực nên không muốn thoái vốn hoặc thực hiện việc CPH.

Hồi cuối tháng 11-2015, Phó Thủ tướng Chính phủ Vũ Văn Ninh đã nêu rõ quan điểm trong 2 tháng cuối năm 2015 quyết tâm hoàn thành CPH khoảng 50 doanh nghiệp và công bố giá trị doanh nghiệp đối với các doanh nghiệp còn lại, phấn đấu đạt 90% kế hoạch CPH giai đoạn 2011-2015. Như vậy trong những năm tới việc sắp xếp lại DNNN hoặc vốn của Nhà nước tại các doanh nghiệp tiếp tục diễn ra. Tuy nhiên, rất khó để việc thoái vốn diễn ra nhanh và hiệu quả như kỳ vọng của nhiều người.

Theo kế hoạch năm 2015 cả nước phải CPH 289 DNNN, nhưng theo thông báo mới nhất đến ngày 10-11-2015 cả nước chỉ mới sắp xếp được 175 doanh nghiệp, trong đó CPH 159 doanh nghiệp. Trước đó, theo Bộ trưởng Bộ KH-ĐT Bùi Quang Vinh, cơ chế chính sách đối với DNNN đã được sửa đổi, bổ sung khá đầy đủ, tuy nhiên tốc độ sắp xếp DNNN trong những năm qua còn tương đối chậm.