“Siêu ủy ban” sẽ làm thay đổi phân bố quyền lực

Đây là khẳng định của TS. Nguyễn Đình Cung, Viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương trong cuộc trao đổi với phóng viên Báo Hải quan về những vấn đề xung quanh việc thành lập Ủy ban quản lý quản lý, giám sát vốn và tài sản Nhà nước tại DN đang được dư luận quan tâm.

Xin ông cho biết cơ sở nào để đưa ra đề xuất thành lập “siêu ủy ban” quản lý một lượng vốn khổng lồ của các tập đoàn, tổng công ty lớn?

Trước hết phải khẳng định đây là một xu hướng, một yêu cầu cải cách kinh tế Việt Nam chuyển mạnh, nhất quán sang nền kinh tế thị trường đầy đủ, làm cho nền kinh tế thị trường hơn, cạnh tranh hơn. Lý do thứ nhất, trong nền kinh tế thị trường Nhà nước thực hiện nhiều chức năng, nhưng tất cả những chức năng này không thể để một cơ quan đồng thời thực hiện.

Một bộ vừa làm chức năng xây dựng chính sách ngành, lại là chủ sở hữu của các DN thuộc ngành đó… sẽ gây ra những xung đột lợi ích, bởi thông thường, các chính sách, cách thức thực thi chính sách… sẽ thiên về ưu tiên cho các DN thuộc bộ đó, làm cho thị trường không thể vận hành được, trở nên rất méo mó, bất đối xứng, không có sự cạnh tranh bình đẳng. Điều này dẫn tới những méo mó trong huy động, phân bố nguồn lực, dẫn tới sử dụng nguồn lực rất kém hiệu quả, nền kinh tế vì thế luôn phát triển dưới tiềm năng.

Thứ hai, việc một bộ thực hiện nhiều chức năng sẽ không chuyên trách, chuyên nghiệp để thực hiện quyền chủ sở hữu Nhà nước. Thứ 3, vì không chuyên trách, nên khi vấn đề xảy ra thì không một ai đứng ra chịu trách nhiệm cuối cùng về kết quả, hiệu quả đầu tư vốn Nhà nước nói chung và hiệu quả kinh doanh của các DNNN nói riêng. Điều này rất rõ trên thực tế.

Vì các lý do này, việc thành lập một cơ quan chuyên trách để tập trung thực hiện quyền chủ sở hữu tại DN với tư cách như một người đầu tư vốn Nhà nước tại các DN là điều tất yếu phải làm để thúc đẩy cải cách kinh tế Việt Nam, làm cho thị trường sẽ đỡ méo mó hơn, nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực nói chung đầu tư vào nền kinh tế. Nếu không làm, cải cách kinh tế Việt Nam sẽ dẫm chân tại chỗ, vì khối lượng tài sản Nhà nước trong nền kinh tế đang rất lớn, chiếm vai trò chi phối và Nhà nước đang can thiệp rất mạnh vào phân bố nguồn lực này. Với khối tài sản lớn như vậy, chỉ cần nâng lên 1% hiệu quả sử dụng sẽ giúp cho tăng trưởng kinh tế đạt con số 7% hoặc hơn thế, đây là điều hoàn toàn có thể đạt được trong tầm tay.

Đề xuất thành lập “siêu ủy ban” này chắc chắn sẽ gặp phải sự phản đối, bởi các bộ quản lý các DN này đang có những nguồn lợi? Ngoài ra, khi dồn các DN vào một chỗ có ảnh hưởng đến nguồn thu ngân sách không, thưa ông?

Tôi cho rằng có hai vế. Trước hết thành lập ủy ban này là đương nhiên phải làm, nhưng không vì thế mà nó nhận được sự đồng thuận lớn trong xã hội, đặc biệt là các bộ. Bởi vì sự cải cách này không chỉ là thay đổi cách thức phân bố nguồn lực, mà là thay đổi phân bố quyền lực. Các bộ không còn chức năng chủ sở hữu Nhà nước, nghĩa là mất thẩm quyền, tương ứng với nó là mất quyền lợi liên quan. Tôi nghĩ họ phản đối cũng là điều dễ hiểu trong trường hợp này.

Thứ hai, khi đưa vào ủy ban này, chúng ta hy vọng vào việc sử dụng hiệu quả hơn nguồn lực Nhà nước, từ đó không chỉ tăng giá trị tài sản đầu tư của Nhà nước mà còn tăng lợi nhuận tài sản này tạo ra. Lợi nhuận tạo ra có thể nộp vào ngân sách, còn giá trị tăng thêm thì nên để tiếp tục đầu tư. Điều này tốt hơn cho phát triển kinh tế nói chung và cho ngân sách nói riêng.

Theo ông, đội ngũ nhân sự của cơ quan này sẽ như thế nào?

Theo tôi họ phải là những nhân sự chuyên về đầu tư, là những CEO (giám đốc điều hành – PV), những người quản lý chuyên nghiệp, có chuyên môn sâu về đầu tư tài chính, phân tích, dự báo, quản trị rủi ro, dự báo về thị trường, đánh giá phân tích cơ hội đầu tư…

Tôi cho rằng phải tuyển dụng những người mới, còn phương án chuyển những người đang làm tại các bộ hiện nay sang cơ quan này là không nên. Trong xã hội Việt Nam hiện nay có đầy đủ những con người như thế, vấn đề là chúng ta có tuyển dụng, sử dụng họ hay không. Còn nếu chuyển một cách cơ học, thuần túy, hành chính những người đang làm ở một số vụ của các bộ sang cơ quan này sẽ nhìn thấy trước khả năng thất bại.

Ông từng nói cơ quan này phải thiên về đầu tư nhiều hơn. Vậy theo ông cơ quan này sẽ hoạt động theo mô hình nào?

Trả lời câu hỏi này không dễ. Chúng ta phải phân định chức năng vận hành của nó, sau đó mới tìm câu trả lời cho câu hỏi này. Có thể có 3 mảng vấn đề. Một là, nếu đưa SCIC về đây thì đơn vị này là đầu tư tài chính. Mảng thứ 2 rất quan trọng, là mảng quản trị, quản lý, theo dõi, đánh giá thực hiện quyền chủ sở hữu Nhà nước, phân bố sử dụng tài sản ở các tập đoàn, tổng công ty được đưa vào đây… để những DN này thực sự hoạt động theo cơ chế thị trường và nâng cao hiệu quả nguồn vốn. Thứ 3, cơ cấu lại danh mục tài sản đầu tư của Nhà nước và thực hiện đầu tư của Nhà nước vào những ngành, những nghề có tính chất chiến lược mà lâu nay do chúng ta chưa làm và khu vực tư nhân chưa làm được.

Từ 3 mảng hoạt động này chúng ta tìm kiếm mô hình và cách thức vận hành của ủy ban này. Chúng ta có thể học hỏi mỗi nơi một chút, ở những mô hình đã có ở các nước cùng với các kinh nghiệm của Bộ quản lý các DNNN ở Indonesia… để thiết kế cơ quan này có khung khổ pháp lý phù hợp nhất có thể, trong bối cảnh và nhu cầu của Việt Nam.

Hiện nay có nhiều ý kiến khác nhau về vấn đề này. Chúng tôi rất cần các ý kiến của các chuyên gia hiểu biết sâu sắc về quản trị công, về đầu tư vốn, thiết kế bộ máy quản lý Nhà nước… để tìm ra những phương án phù hợp nhất có thể nhằm thực hiện cải cách thành công, mở ra một không gian mới cho phát triển nền kinh tế.

Xin cảm ơn ông!